დოკუმენტალისტიკა, როგორც რეალობის შემოქმედებითი ანარეკლი

დოკუმენტალისტიკა აწმყოში მომხდარი ფაქტის ფიქსაციის, ამბად შეკვრის, შეფუთვისა და საზოგადოებისთვის გადაცემის პროცესია.

როგორია მისი ადგილი თანამედროვე მედიასივრცეში და რა სახის გამოწვევები დგას თანამედროვე ავტორების წინაშე, - თემაზე ვრცლად რეჟისორი, დოკუმენტალისტი ბესო გაფრინდაშვილი გვესაუბრება.

სატელევიზიო დოკუმენტალისტიკა და დოკუმენტური კინო - განსხვავებები

პირველ რიგში, განასხვავებს ქრონომეტრაჟი. სატელევიზიო დოკუმენტალისტიკა და, მით უმეტეს, თანამედროვე მაყურებელი დინამიკასა და ინტრიგას ითხოვს. დღეს აუდიტორია ათასგვარი პროგრამითაა განებივრებული. თუ გავითვალისწინებთ ახალი თაობის სოციალურ ქსელებზე მიჯაჭვულობის ფაქტორს, მაყურებლის დაინტერესების პროცესში ტელედოკუმენტალისტს დიდი თავსატეხი აქვს.

სატელევიზიო ფილმი, გარკვეულწილად, უფრო შემჭიდროებულია. თვითონ კადრიც მოკლეა. საავტორო კინოში მეტი ფუფუნება გაქვს. ერთ 3-4-წუთიან (ზოგჯერ 10-წუთიან) კადრში შეგიძლია, მოყვე ამბავი. სატელევიზიო დოკუმენტალისტიკაში ამას ვერ გააკეთებ. ქრონომეტრაჟიც ბევრად მცირეა. BBC-ის სტანდარტების მიხედვით ვმუშაობთ ჩვენც, - გვაქვს მოკლემეტრაჟიანი, 26-წუთიანი და სრულმტაჟიანი, 52-წუთიანი ფილმები. დოკუმენტური კინო შეიძლება, სამი საათიც კი გაგრძელდეს. ამასთან, კინოში გაქვს ამბავი, რომლის განვითარებასაც ელოდები. შეიძლება ამას თვეები და წლებიც კი დასჭირდეს. სატელევიზიო დოკუმენტალისტიკა უფრო სიუჟეტური ხასიათისაა, ბევრად სხარტი და დინამიკური.

„დოკუმენტურ კინოს არ ჰყავს დიდი აუდიტორია“ - გამოწვევები

დოკუმენტური კინო არ არის რეიტინგული. მსგავსი ტიპის კონტენტის წარმოებას კერძო ტელევიზიები, საერთოდაც, გაურბიან. საზოგადოებრივ მაუწყებელს, თავისი ვალდებულებიდან გამომდინარე, შეთავსებული აქვს საგანმანათლებლო-შემეცნებითი ფუნქცია და მუშაობს დოკუმენტალისტიკაზეც.

როგორც ავტორი, მუდმივად ცდილობ, ნაკლებრეიტინგული ნაწარმოები ნებისმიერი ასაკის ადამიანისათვის საინტერესო გახადო. ამის ამბიცია უნდა გქონდეს. ესაა მთავარი გამოწვევაც - დადო პროდუქტი, რომელსაც სხვადასხვა თაობა მიიღებს.

ტექნოლოგიური პროგრესის გავლენა დოკუმენტურ კინოზე

უპირველეს ყოვლისა, ესაა ხარისხი და ვიზუალი. 10-15 წლის წინ რომ ეს ტექნიკა გვქონოდა, გამოსახულების თვალსაზრისით, გაცილებით მაღალი ხარისხის მასალა შეიქმნებოდა. მაგალითად, 2010 წელს კაცხის სვეტზე გავაკეთე ფილმი, მაშინ დრონები არ იყო. ათასგვარი ხერხით ვეცადეთ, გვეჩვენებინა მაყურებლისთვის იმ ადგილის სილამაზე. ლაგოდეხის ნაკრძალზე მუშაობისას სასაზღვრო დეპარტამენტის ვერტმფრენს ველოდით, რომ გადაგვეფრინა და დაგვეფიქსირებინა მთლიანი ტერიტორია. 

თანამედროვე ტექნიკურმა რესურსებმა სამუშაო პროცესი გაამარტივა, მეტი კომფორტიც უზრუნველყო და ვიზუალიც დახვეწა, რაც, საბოლოო ჯამში, წარმატებული კონტენტის შექმნის საწინდარია.

დოკუმენტური ფილმის იდეა და თემატიკა - შერჩევის პროცესი

მე თვითონ რასაც ვეძებ, განვიცდი და ვაფიქსირებ, მინდა, მაყურებელმაც იგივე დაინახოს და განიცადოს. როგორც ისტორიკოსს, უფრო მეტად ისტორიული თემატიკა მიტაცებს. ერთ-ერთი ასეთია ფილმი ქეთევან წამებულზე, - ჩემთვის ის არის დედობის, სამშობლოსა და სარწმუნოებისთვის თავდადების მაგალითი. ოცნებადაც არ მქონდა მისი წმინდა ნაწილების აღმოჩენისა და ჩამობრძანების პროცესში მონაწილეობა. 2009 წელს, მამა გიორგისთან ერთად, პირველად ჩავედით ინდოეთში. მაშინ ჯერ კიდევ დაუზუსტებელი იყო, თუმცა ვნახეთ სიწმინდე. დავაგროვე მასალა, არ ვიჩქარე. 2014 წელს საქართველოში ჩამოვიდა ინდოელი არქეოლოგი, რომელმაც ეროვნულ მუზეუმში გამართულ კონფერენციაზე ისაუბრა დედოფლის წმინდა ნაწილების აღმოჩენისა და საქართველოში დაბრუნების შესახებ. ღონისძიების შემდეგ სტუმარი კახეთში წაიყვანეს. ალავერდში მეუფემ ქეთევან წამებულის ხატი გამოაბრძანა, სხვა სარწმუნოების ადამიანი მას ემთხვია. სწორედ მაშინ მივხვდი, რომ ფილმი გამოვიდოდა. ასე ეტაპობრივად ვიკვლევდით, ვაკვირდებოდით, მივყვებოდით პროცესებს. საბოლოოდ, 2017 წელს დავასრულეთ მუშაობა.

არის ფილმები, რომლებიც არც კი იცი, როგორ განვითარდება. მაგალითად, ათონის მთაზე, უბრალოდ, კამერა ავიღე ხელში და ვიღებდი, რაც ხდებოდა. შემდეგ შევკარით ფილმად. შეიძლება, შუა პროცესში დაინგრეს წინასწარ გაწერილი გეგმა და შეიცვალოს. ნებისმიერ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, გულწრფელი იყო. მე თუ არ განვიცადე საკითხი, ის მაყურებელს როგორ უნდა განვაცდევინო?!

როცა თემა ქმნის ფორმას...

პირველ რიგში, შენ თვითონ უნდა გაინტერესებდეს თემა. უნდა იცხოვრო იმ გმირის ან გმირების ცხოვრებით, ვისზეც მუშაობ. ემოცია უნდა წამოიღო. მაგალითად, ვიღებდით ფილმს „მწვანე ოქროს ქვეყნიდან“, სიუჟეტი შეეხებოდა სუხიშვილების ყოფილ ქორეოგრაფს, რომელიც ოზურგეთში გადავიდა და იქ ასწავლიდა ბავშვებს ცეკვას. მისი ვაჟიც ეხმარებოდა. მუშაობის პროცესში მთავარი გმირი გარდაიცვალა. ამოყირავდა სცენარი. შვილმა ფილმის გაგრძელება მოისურვა და დავასრულეთ კიდეც. ნამუშევარი გაცილებით ემოციური გამოვიდა, ვიდრე პირვანდელ ვერსიაში იქნებოდა. ერთი სიტყვით, მაყურებელსაც თუ ისე შეაყვარე გმირი, როგორც შენ თავად შეგიყვარდა, ესე იგი გამოვიდა. 

ამბავიც უნდა იყოს საინტერესო, მიჰყვე და შეასხა ხორცი. მეტყველი კადრი და კომპოზიცია მთავარია, ამით იპყრობ მაყურებლის ყურადღებას. ერთ ფილმსაც გავიხსენებ, - ფიროსმანის ნახატის „ნადირობა ინდოეთში“ რესტავრაციაზე. მე თავად ვიღებდი ერთი კამერით მთელი წლის განმავლობაში. დროთა განმავლობაში რესტავრატორები შეგვეჩვივნენ მეც და კამერებსაც, გაშინაურდნენ. თუ შეძელი და შენს პერსონაჟებს დაავიწყე კამერა, ესე იგი, ფილმი შედგა. ასე მაყურებელი ფილმში აღმოჩნდება და თავად დააკვირდება პროცესს.

ფორმას ხშირად თემა გკარნახობს. არ ვეთანხმები მოსაზრებას, რომ წარსულს ჩაბარდა ნარატიული დოკუმენტალისტიკა, რომელიც საარქივო მასალებით, რეკონსტრუქციებით, გრაფიკული ჩანართებით გადმოსცემს ეპოქას. საინტერესოა ასევე უბრალო, უნიკალური ადამიანების ყოფის ამსახველი ფილმები.

„დღეს თუ არ გყავს მაყურებელი, ხვალ გეყოლება...“

არცერთმა დოკუმენტალისტმა ფარხმალი არ უნდა დაყაროს! შეიძლება, დღეს ვერ დაიმსახუროს პროდუქტმა დიდი ყურადღება, თუმცა დრო რომ გავა, თავის ფასს შეიძენს. 

ისტორია და პიროვნება აღძრავს ცნობისმოყვარეობას, რომელიც უნდა გადასცე მაყურებელს. ზოგჯერ ინტერესს იწვევს კლასიკური დოკუმენტალისტიკა.

„დოკუმენტურმა კინომ უნდა იცოცხლოს!“

საქმეს ზერელედ არ უნდა მოეკიდო, ბოლომდე უნდა ჩაჰყვე, სიღრმისეულად გაეცნო. საჭიროა, ჩაეძიო საკითხს, ნედლი მასალა იპოვო. დოკუმენტებს, ხელნაწერებს თავად შეეხო. აუცილებელია, შენ თვითონ შეიყვარო, გაითავისო პერსონაჟი, რომელზეც მუშაობ. თუ არ გაიცანი და განიცადე, მაყურებელს ვერ განაცდევინებ. მარტივად უნდა დაანახო მას, რისი თქმაც გინდა. მნიშვნელოვანია, ფოკუსი და კონკრეტულ საკითხზე აქცენტირება. ის, რომ დღეს დოკუმენტალსტიკას უჭირს და არ ჰყავს დიდი აუდიტორია, არ ნიშნავს, რომ არ უნდა გადავიღოთ. უნდა ვიმუშაოთ და შევეხოთ ყველა თემას. 

ეს არის ერთადერთი საშუალება, შექმნა ისტორია. დოკუმენტურმა კინომ უნდა იცოცხლოს...